Bản sắc kiến trúc nông thôn Việt Nam được hình thành từ văn hóa bản địa, điều kiện tự nhiên và lối sống cộng đồng, tạo nên hình thái kiến trúc đặc trưng qua các thời kỳ. Tuy nhiên, quá trình đô thị hóa và hiện dại hóa đã làm biến đổl mạnh mẽ diện mạo kiến trúc nông thôn, khiến những biểu tượng đặc trưng như lũy tre, cổng làng, sân đình, nhà ba gian dần mai một. Tiện nghi hiện đại ngày càng trở thành nhu cầu cấp thiết, đoi hỏi các công trình nông thôn phải đáp ứng các yếu tố vệ sinh, an toàn, chiếu sáng, thông gió và tích hợp công nghệ mới. Xung đột nảy sinh khi bản sắc kiến trúc truyền thống thường mang hình thái tĩnh, khép kín, trong khi tiện nghi hiện đại đòi hỏi sự mở rộng, linh hoạt và khả năng thích ứng cao. Căng thẳng giữa hai yếu tố này thể hiện rõ trong tổ chức không gian làng, kiến trúc nhà ở và các công trình công cộng nông thôn, nơi bản sắc có nguy cơ bị lu mờ bởi các hình thái kiến trúc mang tính tiện dụng và hiện đại hóa. Đối với các kiến trúc sư, thách thức nằm ở việc vừa bảo tồn được giá trị văn hóa bản địa, vừa đáp ứng nhu cầu tiện nghi của cư dân nông thôn trong bối cảnh toàn cầu hóa và đô thị hóa nhanh chóng. Câu hỏi trung tâm đặt ra là: Làm thế nào để các kiến trúc sư có thể cân bằng giữa việc giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống và đáp ứng các tiêu chuẩn tiện nghi hiện đại trong thiết kế kiến trúc nông thôn? Bài viết (1) làm rõ xung đột giữa bản sắc và tiện nghi trong thiết kế kiến trúc nông thôn, tập trung vào ba thành phần chính: không gian làng, kiến trúc nhà ở và các công trình công cộng; (2) Phân tích sự tương tác giữa yếu tố truyền thống và hiện đại, nhằm chỉ ra các mâu thuẫn điển hình cũng như các cơ hội tiếp biến trong quá trình thiết kế; (3) Đề xuất phương pháp thiết kế kiến trúc nông thôn khả thi, cân bằng giữa bảo tồn giá trị bản sắc và đáp ứng tiện nghi hiện đại, phù hợp với điều kiện tự nhiên, văn hóa và bối cảnh phát triển KT-XH.

Khu vực nông thôn Việt Nam với trên 62,1 triệu dân sinh sống, phát sinh gần 30.000 tấn chất thải rắn sinh hoạt trong năm 2023 và chỉ khoảng 77% trong số này được thu gom, xử lý. Biện pháp xử lý chủ yếu là chôn lấp, đốt hoặc ủ compost. Dù theo cách nào, quá trình xử lý cũng làm phát sinh nhiều khí nhà kính hoặc khói bụi... Các chất thải thứ cấp này góp phần làm gia tăng hiệu ứng nhà kính, làm trầm trọng thêm biến đổi khí hậu ở tầm vĩ mô, cũng như ảnh hưởng trực tiếp đến cảnh quan, vệ sinh, môi trường khu vực nông thôn. Đối với hoạt động nông nghiệp tại việt Nam, rác thải và biến dổl khí hậu đã và đang gây ra nhiều thiệt hại đáng kể như thay đổi địa hình và dòng chảy, mất đất canh tác, gia tăng dịch bệnh, thay đổi mùa vụ, giảm năng suất và chất lượng sản phẩm nông nghiệp, ảnh hưởng đến các hệ sinh thái nông nghiệp và các công trình, hạ tầng nông thôn. Việt Nam đã ban hành nhiều chinh sách, quy định pháp luật trong lĩnh vực quản lý chất thải nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của rác thải khí nhà kính tớl môi trường nói chung, trong đó có môi trường khu vực nông thôn, đồng thời tiến tới thực hiện cam kết quốc tế về giảm khí nhà kính bằng “0” vào năm 2050. Nội dung bài báo này sẽ đề xuất các biện pháp phù hợp với chính sách, chiến lược của quốc gia nhằm quản lý hiệu quả rác thải khu vực nông thôn, giảm thiểu phát thải khí nhà kính từ nguồn, góp phần cải thiện tình hình biến đổi khí hậu, hoạt động nông nghiệp cũng như nâng cao chất lượng môi trường, cảnh quan khu vực nông thôn Việt Nam.

Hà Nội là nơi tập trung số lượng làng nghề lớn nhất trong cả nước, với 1.350 làng nghề. Làng nghề đã và dang góp phần phát triển kinh tế nông thôn, tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho người dân các địa phương; đồng thời là nơi chứa dựng các giá trị về văn hóa truyền thống và các di sản văn hóa. Trong định hướng quy hoạch chung thủ đô Hà Nội tương lai, tầm nhìn và mục tiêu phát triển văn hóa di sản liên kết các vùng đô thị: nội đô - đô thị mở rộng - nông thôn - đô thị vệ tinh sinh thái. Tại các khu vực này đều bao chứa các làng nghề truyền thống, đặc biệt vùng nông thôn được xác định bảo vệ, phát huy các không gian truyền thống, kiến trúc xanh, kiến trúc sáng tạo, cảnh quan đặc trưng của từng vùng nông thôn. Trong bài viết, các làng nghề truyền thống của Hà Nội được xem xét ở nhiều khía cạnh nhằm nhận diện những thực trạng của quỹ di sản kiến trúc cảnh quan trong làng truyền thống hiện nay, những thành tố cấu thành, để ứng xử quy hoạch phù hợp. Gắn yêu cầu phát triển, gìn giữ làng nghề với các định hướng quy hoạch lớn của thủ đô cũng như lồng ghép lựa chọn trong các hoạt động của các chương trình trọng điểm quốc gia (chương trình nông thôn mới, chương trình phát triển đô thị) nhằm xây dựng những điểm dân cư nông thôn ở các đô thị vệ tinh coi đây là động lực phát triển kinh tế cho làng xã. Xác định các làng truyền thống, làng nghề truyền thống và các làng có nghề là đối tượng quy hoạch xây dựng cũng như chiến lược phát triển kinh tế quan trọng trong quy hoạch phát triển chung của khu vực.

Bảo tồn bản sắc văn hóa và các giá trị cũng là một trong những nguyên tắc cơ bản của phát triển bền vững và luôn đóng góp những giá trị vô giá cho mọi quốc gia. Chúng không chỉ thể hiện lịch sử, phong cách và đặc trưng của một nền văn hóa mà còn góp phần tạo nên sự đa dạng và sức hấp dẫn của đất nước đó. Đôi với một đất nước nông nghiệp như Việt Nam, khu vực nông thôn là nơi lưu giữ trong mình cội nguồn văn hóa truyền thông của dân tộc. Do vậy, khai thác giá trị truyền thống trong kiến trúc cảnh quan nông thôn luôn đưọc đề cập trong các chiến lược phát triển nông thôn quan trọng của Chính phủ. Tuy nhiên, khi triển khai các giải pháp trong thực tiễn lại gặp rất nhiều vướng mắc. Bài báo này phân tích những bất cập, đồng thòi đề xuất một số giải pháp định hướng, trong đó nhấn mạnh nâng cao chất lượng của thiết kế điển hình như là cơ sở cho công tác quản lý địa phương và tài liệu tham khảo, mang tính tiếp cận khi triển khai các dự án liên quan đến kiến trúc và không gian cảnh quan nông thôn.

Quá trình đô thị hoá là một xu thế tất yếu trên toàn cẩu, đặc biệt là tại các nước đang phát triển như Việt Nam. Trong những năm gần đây, quá trình đô thị hoá tác động nhiều đến sự phát triển của các khu vực nông thôn, đặc biệt là các khu vực nông thôn nằm tại rìa đô thị và kể cả các khu vực nông thôn đã được hình thành từ lâu đời với bản sắc riêng. Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mớl và gần đây là nông thôn mới nâng cao là một chương trình trọng điểm quốc gìa trong việc nâng cao dời sống cho người dân nông thôn. Điều này dã làm thay đổi phương thức sản xuất, cải thiện điều kiện sống của người dân và thay đổl không gian cảnh quan vùng nông thôn. Tuy nhiên, bên cạnh các điểm tích cực đã được nêu trên thì vẫn còn một số mặt hạn chế ảnh hưởng đến môi trường và cảnh quan nông thôn mặc dù đã có quy chế quản lý kiến trúc điểm dân cư nông thôn theo đồ án quy hoạch chi tiết đã được phê duyệt. Bài viết này xem xét các cách thức phát triển nông thôn trên thế giới thông qua các hướng dẫn thiết kế nông thôn, từ đó rút ra một số bài học kinh nghiệm cho việc phát triển các khu vực nông thôn tại Việt Nam để vừa bảo tồn được bản sắc, cảnh quan và môi trường vùng nông thôn, vừa nâng cao chất lượng sống của người dân và hướng dến phát triển bền vững.